Sukcesy i porażki kolei w Polsce: 1918-1989 9788363959104

Komunikacja kolejowa w Polsce miewała w swojej historii lepsze i gorsze chwile. Szczególnie dla jej współczesnej sytuacji w publicznym dyskursie próbuje się znaleźć przeciwieństwa w jej historycznych doświadczeniach. Najczęściej, również ze względu na pewnego rodzaju modę na ten okres, porównuje się międzywojenne kolejnictwo, wskazując jego punktualność, czystość, ład i porządek - wprost idealny materiał do naśladowania. Odmiennie sytuacja wygląda w okresie PRL, gdzie we wspomnieniach pojawiają się z jednej strony nostalgiczne wątki podróży młodości, dość licznych i docierających do najróżniejszych zakamarków Polski pociągów, ale też wskazuje się na przepełnienie czy niewysoki standard podróży. Kontynuując rozważania i dyskusje nad historią kolei w Polsce, prowadzone od kilku lat w Rybniku, dzięki zaangażowaniu Muzeum w Rybniku oraz Rybnickiego Ośrodka Naukowo-Dydaktycznego Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, oddajemy w Państwa ręce kolejny tom tekstów - tym razem zdecydowaliśmy się poświęcić go (subiektywnie przez autorów dobranym) sukcesom i porażkom polskiego kolejnictwa, ale zwracając uwagę na okres 1918-1989.

Książka została podzielona na trzy części. W pierwszej z nich, poświęconej okresowi przejmowania przez władze kolejnictwa zarówno po 1918 r. jak i po 1945 r. , doskonale widać priorytety jakie przyświecały organom i instytucjom przejemczym. Zaskakuje jednocześnie porównanie rzeczywistości w obydwu badanych okresach - bardzo dobrze widać tutaj działalność samych kolejarzy chcących przywrócić ruch i objąć kolej we władanie państwa polskiego (po 1918 r.).

Prezentowane w tomie teksty Dawida Kellera i Bartosza Kruka mają w większości charakter syntetyzujący (choć B. Kruk wykorzystuje po raz pierwszy wiele źródeł). Z kolei artykuł Jerzego Pawłowskiego rzuca nowe światło na nacjonalizację mienia kolejowego po 1945 r. W pewien sposób koresponduje to (mimo odmiennych założeń) z dekretem z 1919 r. o przejęciu na własność państwa kolei zbudowanych przez byłe władze okupacyjne. Artykuł ten w znaczącej mierze objętościowo odbiega od innych, jednakże jego źródłowe walory są nie do przecenienia, stąd podjęto decyzję o jego całościowym opublikowaniu w niniejszej monografii.

Tekst J. Odziemkowskiego prezentuje z kolei wykorzystanie kolei podczas wojny polsko-bolszewickiej, wskazując na znaczenie tego środka komunikacji w prowadzeniu działań zbrojnych. Najpowszechniej postrzeganym elementem sukcesów kolei pozostaje jej działalność inwestycyjna (czasami nawet jedynie do tego elementu ogranicza się opis funkcjonowania kolei), zarówno na polu budowy linii kolejowych jak i taboru. Zamieszczone w tomie artykuły wskazują jednak na inwestycje niezrealizowane (mimo zgłaszanych potrzeb - Mariusz W. Majewski) albo na praktyczne znaczenie największej inwestycji kolejowej okresu międzywojennego (czyli Magistrali węglowej) dla funkcjonowania przemysłu (Adam Frużyński). Zupełnie inne podejście prezentuje Alojzy Czech, który w swoim tekście wydobywa ludzi stojących za przedsiębiorstwami kolejowymi - ich właścicieli czy zarządców. Co więcej udowadnia on, że nie były to nietuzinkowe postacie, a dodatkowo doświadczenia wyniesione z działalności ,,dla kolei" można znaleźć również w naukach o zarządzaniu.

Nie sposób w przypadku kolei nie pisać o ludziach. Tekst K. Jasiaka dokumentuje wartość dodaną jaką pozostawiło międzywojenne kolejnictwo - etos służby i patriotyzm pracowników. Czas okupacji niemieckiej stał się okazją do weryfikacji myśli wpajanych wielokrotnie kolejarzom - stąd również obszerne biogramy osób zaangażowanych w działalność konspiracyjną. Kolej zatrudniała ogromne rzesze osób i już w okresie międzywojennym wykazywała się silnym stopniem uzwiązkowienia. Stąd naturalne miejsce w tomie znalazł bardzo obszerny tekst Zbigniewa Bereszyńskiego o kolejarskiej ,,Solidarności".

I w tym przypadku ogrom zgromadzonych faktów tłumaczy konieczność zaprezentowania w całości tego artykułu, bez skracania i dostosowania objętościowo do innych tekstów. Świadectwem wcześniejszej epoki jest z kolei analiza opracowana przez Paulinę Dąbrosz-Drewnowską i Arkadiusza Drewnowskiego na temat czasopisma szczecińskich kolejarzy z początku lat pięćdziesiątych. Silnie z sobą związane są też teksty Marcina Jarząbka i Andrzeja Synowca, które wskazują z jednej strony na doświadczenia klientów restauracji dworcowych w Krakowie (A. Synowiec), a z drugiej ujawniają pewną stereotypowość w postrzeganiu kolei w okresie PRL (M. Jarząbek). Prezentowane w tomie teksty pozwalają wskazać przykłady sukcesów i porażek polskiego kolejnictwa. Co więcej analizy dotyczą głównie kolei państwowych, które jednak nie były nigdy jedyną formą własności tego środka transportu w Polsce.

Jednocześnie widać, że dość łatwo przychodzi wskazanie pozytywnych przejawów funkcjonowania kolei - trudniej już wskazać to co się nie udało czy z czym kolej sobie nie poradziła. Tego typu analizy cały czas brakuje dla wcześniejszego okresu, a uważamy, że byłaby ona niezwykle interesująca. Sądzimy, że do oceny sukcesów i porażek kolei na ziemiach polskich przyjdzie jeszcze w przyszłości wrócić. Symboliczna pozostaje tutaj również okładka książki, której centralnym punktem jest widok wnętrza elektrycznego zespołu trakcyjnego serii EN57, jednego z symboli PKP okresu PRL. Uważny czytelnik dostrzeże tam również zespół obsługujący ruch pociągów na zelektryfikowanym Warszawskim Węźle Kolejowym pod koniec okresu międzywojennego - jeden z największych sukcesów ówczesnego PKP.