Agora Tomasz Kizny Wielki Terror 1937-1938

Książka składa się z trzech części.

1. Skazani. Fotografie ofiar terroru zrobione przez sowiecką policję polityczną NKWD w moskiewskich więzieniach w latach 1937-1938, na krótko przed egzekucją. Ten bezprecedensowy portret zbiorowy społeczeństwa w czasie terroru, obejmuje wszystkie warstwy społeczne.

2. Nekropolia terroru. Współczesne zdjęcia miejsc egzekucji i grobów ofiar, których położenie przez dziesięciolecia było trzymane w tajemnicy. Do dzisiaj zidentyfikowano około 100 miejsc zbiorowych grobów na terytorium byłego ZSRR. W zamyśle autora, te fotografie to ""obrazy-przeciw-niepamięci"", w duchu myśli Georges'a Didi-Hubermann'a, że w sensie symbolicznym, ""drastycznym aktem przeciwko ludzkiej godności ofiar, jest pozbawienie ich nawet prawa do grobu - prawa do pamięci"" (Images malgré tout, Les Editions de Minuit, Paris, 2004.).

3. Świadkowie. Na trzecią część albumu składają się współczesne fotografie osób, których rodzice zostali zamordowani w czasie Wielkiego Terroru. Portretom towarzyszą wybrane fragmenty wywiadów, oddające atmosferę czasu totalnego terroru, przywołują wspomnienia rodziców, dzień ich aresztowania, mówią o wieloletnich poszukiwaniach bliskich, którzy zniknęli bez śladu, a także o losach ludzi na całe życie naznaczonych piętnem ""dziecka wroga ludu"". Twarze ""sierot"" Wielkiego Terroru z wypisanym na nich uczuciem krzywdy, bezsilności, złamanego życia, to obrazy i dokumenty same w sobie.

Wielki Terror. Nota historyczna

W 1968 roku brytyjski historyk Robert Conquest wprowadził termin Wielki Terror dla określenia szczytowej fazy represji stalinowskich pod koniec lat 1930-tych. Nie była to ani pierwsza, ani ostatnia fala terroru sowieckiego państwa wobec własnych obywateli, jednak szczególną cechą Wielkiego Terroru była przede wszystkim jego uniwersalność. O ile dotychczasowe represje dotyczyły określonych grup, warstw społecznych, o tyle w 1937 roku przedmiotem terroru stało się całe społeczeństwo. Terror był totalny także w wymiarze geograficznym, w 1937-38 roku masowe represje ogarnęły cały Związek Radziecki, w wyniku czego aresztowano 1,7 miliona ludzi z czego 750 000 rozstrzelano, a w następnych latach, jak oceniają historycy, dodatkowo 350 000 z liczby aresztowanych, zmarło w łagrach.

Zakrojona na niebywałą skalę kampania terroru była szczegółowo przygotowana i kierowana osobiście przez Józefa Stalina oraz kilku jego najbliższych współpracowników z politbiura WKP(b). Tajny rozkaz NKWD nr 00447 z 30 lipca 1937 roku określał ""limity terroru"", to znaczy liczby ludzi do aresztowania w poszczególnych regionach, z podziałem na rodzaj wyroku jaki ma być wydany. ""Pierwsza kategoria"" oznaczała ludzi do natychmiastowego rozstrzelania, ""druga kategoria"" dotyczyła osób przeznaczonych do skazania na wieloletnie wyroki w obozach.

Setki tysięcy zwykłych obywateli oskarżano o niedorzeczne, absurdalne przestępstwa jak udział w kontrrewolucyjnych spiskach, organizacjach terrorystycznych czy szpiegostwie. Wyroki śmierci seryjnie wydawały trzyosobowe trybunały, tzw. ""trojki"". Egzekucje wykonywano w dniu wydania wyroku w podziemiach więzień NKWD lub na specjalnie zorganizowanych ""poligonach śmierci"" w lasach. Zwłoki ofiar grzebano w tajnych miejscach, rodziny okłamywano, że zostali skazani na 10 lat łagrów bez prawa korespondencji.

Wielki Terror wieńczył politykę ,,czystki" kraju w procesie budowy socjalizmu. Stalin fizycznie zlikwidował realną i potencjalną opozycję wewnątrzpartyjną i, zaszczepiając powszechny strach, ostatecznie sterroryzował całe społeczeństwo. Począwszy od 1938 roku stał się bezdyskusyjnym dyktatorem, zarówno w partii, jak w państwie.