Dąbrowski Tomasz J., Fierla Andrzej, Grygiel-Tomas Pomiar finansjeryzacji

Trwający od dziesięcioleci proces rosnącego znaczenia rynków finansowych doprowadził do wytworzenia stanu swoistej globalnej nierównowagi. Rynki te, stanowiące dotąd rodzaj kanałów przekaźnikowych, ułatwiających transfer kapitału od podmiotów posiadających jego nadwyżki do podmiotów wykazujących zapotrzebowanie na kapitał, przeobraziły się w miejsca spekulacji pieniądzem i jego ceną. Wpływ rynków finansowych na gospodarkę realną, zwłaszcza od czasu definitywnego oderwania pieniądza od kruszcu (co nastąpiło na początku lat 70. XX wieku) i uwolnienia stóp procentowych w USA (pod koniec lat 70. XX wieku), systematycznie wzrastał. Proces ten był i jest nadal na tyle znaczący, że stał się przedmiotem badań naukowych i otrzymał swoją naukową nazwę - finansjeryzacja. Część badaczy ogranicza się do wąskiego ujmowania tego zagadnienia, postrzegając je przez pryzmat znaczenia sektora finansowego w gospodarce bądź też wpływu sfery finansowej na sferę realną, podczas gdy inni autorzy wskazują na potrzebę szerszego lub znacznie szerszego ujmowania tego zjawiska.

Publikowane dotąd poglądy na temat finansjeryzacji można pogrupować w trzy główne nurty2, w obrębie których funkcjonuje ona jako: -- zjawisko dotyczące wyłącznie sektora finansowego lub proces obejmujący część gospodarki (ujęcie wąskie), -- zjawisko bezpośrednio dotyczące całej gospodarki (ujęcie nieco szersze), -- zjawisko wykraczające poza ramy gospodarki (ujęcie najszersze). Należy jednocześnie zaznaczyć, że istnieje także nurt obejmujący pośrednie warianty definiowania tego zjawiska. Na przykład zdaniem marksistów finansjeryzacja oznaczała wzrost udziału siły rentierów oraz ich wpływu na politykę i gospodarkę. Z kolei G. A. Epstein podkreślał rosnące znaczenie czynników finansowych (motywów, rynków i ich uczestników) w gospodarce, na poziomie nie tylko lokalnym, ale i globalnym3.

G. R. Krippner w swoim (szerszym niż G. A. Epsteina, choć wciąż niepełnym) ujęciu finansjeryzacji wskazała natomiast na wzrost znaczenia akumulacji kapitału przy wykorzystaniu kanałów finansowych, a nie - sfery realnej. Następnie, bazując na analizie procesów zachodzących w gospodarce Stanów Zjednoczonych, zdefiniowała to zjawisko szerzej - jako zmianę strukturalną polegającą na trwałej przewadze znaczenia sfery finansowej nad realną. A. Fierla i A. Grygiel-Tomaszewska5 analizowali zjawisko finansjeryzacji bardzo szeroko, uznając, że jest to proces dotyczący nie tylko gospodarki, lecz także innych sfer aktywności człowieka, wpływający zwłaszcza na szczególnie wrażliwe obszary, takie jak sytuacja gospodarstw domowych czy stan finansów publicznych. Przywołani autorzy podkreślili złożoność tego zjawiska oraz istotność jego wpływu na świat.

P. Szczepankowski pierwotnie zdefiniował natomiast finansjeryzację szeroko, pisząc o $269finansjalizacji życia społeczno-gospodarczego", by następnie kontynuować jednak swoje rozważania w wąskim zakresie - analizując wpływ sektora finansowego na gospodarkę. Zróżnicowanie stosowanych przez autorów określeń dotyczących finansjeryzacji i nazywanie w ten sposób danego procesu lub stanu wskazuje też na występowanie różnych koncepcji dotyczących oceny jego znaczenia i trwałości wpływu. Użycie sformułowań takich jak $270stan" może wskazywać na rozumienie finansjeryzacji jako zjawiska przejściowego, podczas gdy termin $271proces" sugeruje, że dany autor pojmuje finansjeryzację jako zespół zdarzeń o relatywnie długim czasie trwania, któremu towarzyszą jednocześnie różne przeobrażenia, zmiany i ewolucje. Celem podstawowej części niniejszej monografii jest przedstawienie propozycji miar finansjeryzacji. Sygnalizowana złożoność zjawiska oraz mnogość jego definicji w żaden sposób nie czynią osiągnięcia tego celu prostym.

Nie daje to również nadziei na przygotowanie kompletnego i kompleksowego rozwiązania ani też na opracowanie takich miar, które mogłyby być zastosowane w każdych okolicznościach - choćby z uwagi na specyfikę badanych rynków. Autorzy są świadomi zarówno tego, jak i potrzeby podejmowania, ułomnych nawet, prób oceny i oszacowania zjawiska finansjeryzacji. Ich zdaniem wpływa ona bowiem na niemal wszystkie obszary aktywności człowieka, w tym nie tylko na działalność gospodarczą, lecz także na relacje społeczne oraz sposób prowadzenia polityki. W monografii nie zostaną uwzględnione pojawiające się w literaturze przedmiotu mierniki dotyczące, zdaniem autorów, przede wszystkim innych procesów lub zjawisk, w tym globalizacji, a nieodnoszące się bezpośrednio do finansjeryzacji. Wiele spośród prezentowanych mierników dotyczy więcej niż jednego aspektu (obszaru) analizowanego procesu; w takiej sytuacji dany miernik uwzględniano tylko w jednym z opisów, mimo że mógł on znaleźć zastosowanie także w innych przypadkach.

Wymienione w monografii aspekty finansjeryzacji nie wyczerpują zbioru wszystkich ujęć, jakie można wskazać i opisać.