6 lipca 1945 roku w Moskwie została podpisana polsko-radziecka umowa umożliwiająca masową repatriację obywateli polskich z głębi ZSRR. Polacy powracający ze Wschodu byli tam w większości deportowani przez Sowietów w wyniku represji prowadzonych po 17 września 1939 roku. Po pięciu-sześciu latach zesłańcy, łagiernicy i więźniowie przyjeżdżali do ojczyzny zniszczonej wojną, o narzuconym ustroju politycznym, w większości przeważnie na obce ziemie poniemieckie, a nie na swoją ojcowiznę.
Do nadzorowania repatriacji na szczeblu dyplomatycznym została powołana Polsko-Radziecka Komisja Mieszana Do Spraw Ewakuacji. Każdy legalnie powracający do ojczyzny Polak posiadał zaświadczenie wydane przez tę Komisję, które niejednokrotnie było jedynym dowodem potwierdzającym pobyt na zsyłce.
Niniejszy ten zawiera wybór dokumentów Polskiej Delegacji w Komisji Mieszanej, która przez ponad dwa lata zabiegała u radzieckich władz o jak najszerszy zasięg repatriacji. Źródła te, w większości pochodzące z zasobów Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych, przybliżają nie tylko skomplikowaną sytuację prawną obywateli polskich w ZSRR, ale także rzucają światło na działalność powojennej polskiej dyplomacji, zwłaszcza w sprawach Polaków na Wschodzie.
