Słowiański Świat. Zbiór artykułów z miesięcznika Świat Słowiański

Opis: Zbiór artykułów z wychodzącego pod austriackim zaborem miesięcznika, poprzez który wybitni polscy historycy, filozofowie, politycy próbowali wpływać na rozszerzającą się idee słowiańskiej tożsamości i wspólnoty. Pismo grupujące największe ówczesne nazwiska przeciwstawiało się panslawizmowi rosyjskiemu, który Słowianom starała się narzucić dyplomacja rosyjska. Bardzo ciekawa i pouczająca lektura w dobie odradzających się pomysłów na "przewodnią rolę" Rosji w Europie Wschodniej i Środkowo-Wschodniej oraz jej udział w budowaniu Euroazjatyckiego kolosa. Można wręcz powiedzieć o odgrzewaniu na przełomie XX i XXI wieku dawnych pomysłów dyplomacji rosyjskiej z przełomu XIX i XX wieku w podobnej jak wtedy sytuacji - upadku dawnych idei i gorączkowym poszukiwaniu nowych, wtedy były to idee panslawizmu, rozszyfrowane przez Polaków jako de facto panazjatyzm, dziś panslawizm i panazjatyzm przekształcił się wyraźniej w idee paneuropejskiego azjatyzmu. Wybitne artykuły młodego i pełnego werwy twórczej Feliksa Konecznego - redaktora naczelnego tego pisma, prorocze i wieszcze wobec nadchodzących wypadków i czasu.

Silniej przemawiają właśnie dziś. Oto co ciekawego o czasopiśmie tym napisał Leszek Gawor "Świat Słowiański" [1905-1914] W roku 1901 w Krakowie założone zostało stowarzyszenie skupiające polskich intelektualistów pod przewodnictwem Mariana Zdziechowskiego, wybitnego literaturoznawcy i filozofa, w międzywojniu kandydata na prezydenta II Rzeczpospolitej. Przybrało ono nazwę "Klubu Słowiańskiego". Jego członkami byli, między innymi: Bujak Franciszek, Boudein de Courtenay Jan - słynny językoznawca, znany socjolog Gumplowicz Ludwik, Grzymała-Siedlecki Adam, Gostomski Witold, dyrektor Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego -Kolankowski Ludwik, Łoś Jan, wydawca pisma "Ruś" we Lwowie - Rawita-Gawroński Franciszek, Nitsch Kazimierz, Morawski Kazimierz, SokołowskiMarian, Straszewicz Ludwik, a tak?e liberał ukraiński, wydawca "Rusłana"i założyciel pisma "Diła" - Barwiński Aleksander oraz pisarz ukraiński Łepki Bohdan.

W sumie w Klubie udzielało się około 45 osób. Głównym zadaniem tego ugrupowania było "(...) poznawanie umysłowego i kulturalnego życia wszystkich ludów słowiańskich". Cechą charakterystyczną obrad "Klubu Słowiańskiego"było zdecydowane akcentowanie "słowiańszczyzny" - idei wspólnoty etnicznej zamieszkującej Europę Wschodnią, Środkową i Południowowschodnią,przy jednoczesnym, zdecydowanym sprzeciwie wobec panslawizmu- myśli spod znaku koncepcji N. Danilewskiego - wywodzącego się z rosyjskiej doktryny słowianofilstwa. W tej kwestii, w dyskusjach "Klubu Słowiańskiego"dominowało niepodważalne przeświadczenie, iż panslawizm jest przesiąknięty duchem Wschodu, z gruntu odmiennym i nie do przyjęcia przez słowiańską Europę Środkowowschodnią i Południową.

"Panslawizm złączył się z panazjatyzmem"- to była główna obawa i powód nieufności do Rosjan polskich miłośników Słowiańszczyzny. Najbardziej znaczącym faktem w dziejach "Klubu Słowiańskiego", otwierającym nowy etap jego działalności, było rozpoczęcie od stycznia 1905 roku wydawania własnego czasopisma, zatytułowanego "Świat Słowiański". Od początku ukazywania się a? do ostatniego numeru (łącznie wyszło 117 numerów,ostatni w lipcu 1914 roku) redaktorem jego był Feliks Koneczny (znany później,od lat trzydziestych, historiozof, twórca nauki o wielości cywilizacji). Na każdy numer, przeciętnie liczący 60-70 stron, składały się: artykuły, listy od korespondentów(z Francji, Rosji, Czech i Wielkopolski), przemówienia, recenzje,przegląd prasy słowiańskiej, bibliografia tekstów ukazujących się na Słowiańszczyźnie oraz kronika aktualnych zdarzeń.

Tytuł czasopisma "Świat Słowiański" był ponadto zaopatrzony w podtytuł brzmiący: "Miesięcznik poświęcony słowianoznawstwu i przeglądowi spraw słowiańskich ze stanowiska polskiego". W sposób wyraźny wskazywał on na cele przyświecające redakcji (i członkom "Klubu Słowiańskiego"). Po pierwsze i najważniejsze: "Świat Słowiański" miał informować o przejawach życia społecznego, kulturalnego i politycznego narodów słowiańskich.

Czynił to w ka?dym numerze za pomocą stałych, wymienionych powyżej, działów. Na szczególną uwagę zasługiwała rubryka dotycząca kroniki aktualnych zdarzeń. Na jej łamach preferowano zwłaszcza problematykę ukraińską (ruską -jak wówczas pisano). Związane to było z widoczną wyraźnie linią programową pisma naświetlającą Słowiańszczyznę z galicyjskiego punktu widzenia. Zasadniczo chodziło jego autorom o znalezienia modus vivendi z Ukraińcami w Galicji.

W znacznie mniejszym stopniu, przynajmniej do roku 1909, uwagę koncentrowano na kwestiach rosyjskich, czeskich czy południowosłowiańskich. Niemniej jednak pismo, zwłaszcza w monotematycznych numerach, oferowało szeroką perspektywę oglądu spraw słowiańskich. Przy tym zasadniczą intencją pisma było "Badanie kazdego z narodów słowiańskich z osobna i rozważanie,w jakie kształty przyoblec winna się idea słowiańska, ażeby nie być szkodliwą dla żadnego z pobratymczych narodów". Po drugie, pismo starało się "(...) polskość pogodzić ze słowianofilstwem bez jakiegokolwiek uszczerbku dla naszej indywidualności narodowej". Stąd też wywodziło się naczelne hasło tej działalności:

"słowianofilstwo bez ustępstw". Założeniem głównym było tutaj przekonanie, że możliwym jest wykorzystanie idei słowiańskiej na rzecz fundamentalnego interesu narodowego,jakim miało być odzyskanie przez Polskę niepodległości. W opinii Klubu Słowiańskiego i "Świata Słowiańskiego" drogą do tego nadrzędnego celu miała być współpraca i sojusz między Słowianami. "Należy sympatyzować ze wszelkimi narodami słowiańskimi, bez względu na to jakimi one są". Dotyczyła ta teza nawet i Rosjan, o ile byli skłonni wyrzec się pozycji reakcyjnego nacjonalizmu.

Tutaj za wzór przytaczano przeciwstawiających się imperialistycznemu panslawizmowi B. Cziczerina i W. Sołowjowa. Szczególnie chętnie był cytowany Sołowjow, krytykujący geopolityczne zakusy Rosji: "Zniszczyć Turcję, zniszczyć Austrię, podbić Niemcy, zabrać Konstantynopol,a jak się uda to i też Indie. Tym narkotykiem odurzano społeczeństwo rosyjskie "Taka zachłanna postawa rządu carskiego a priori wykluczała możliwość wybicia się na niepodległość narodu polskiego, stąd też i wynikała antyrosyjskość "Klubu Słowiańskiego" oraz jedna z głównych linii programowych jego pisma.

Fakt ten spowodował, że w latach 1907-1909 "Świat Słowiański" był objęty zakazem rozpowszechniania na terenach Rosji. Po trzecie, na łamach "Świata Słowiańskiego" usiłowano stworzyć platformę współpracy i solidarności nie tylko między narodami słowiańskimi, ale i te?miedzy innymi wspólnotami etnicznymi, dzielącymi los nacji zniewolonych. Pisano więc z sympatią o Litwinach, Albańczykach, Węgrach i Rumunach jako o narodach, tak jak Słowianie, przezywających własny dramat historii. Na tym tle poruszano tak?e problemy stosunków między Słowianami a innymi grupami etnicznymi. Wiodącą oczywiście w tej mierze były relacje między Polakami a Niemcami.

W dziejach "Świata Słowiańskiego" dają się wyraźnie rozróżnić dwa okresy. Pierwszy z nich, trwający mniej więcej od powstania pisma do roku 1909,charakteryzuje się supremacją problematyki ukraińskiej. W drugim okresie, do ostatniego numeru, poruszana tematyka w większym stopniu dotyczyła Słowiańszczyzny południowej. Od początku powstania Klubu Słowiańskiego, później "Świata Słowiańskiego",zasadniczą jego ideą było nawiązanie współpracy z liberalną inteligencją ukraińską, której apogeum przypadało na lata 1902-1908. Do bliskich współpracowników pisma i Klubu Słowiańskiego należeli wówczas literat Bohdan Łepki, profesorowie Uniwersytetu Lwowskiego:

Cyryl Studziński i Aleksander Kolessa oraz poseł Aleksander Barwiński. W trakcie spotkań klubowych mó