"Jezdzilem po ruinach i zgliszczach stu zgladzonych gmin zydowskich w Polsce. Bylem pierwszym i jedynym pisarzem zydowskim, ktory odbyl taka podroz, ale nie podrozowalem jako Zyd. Moj brytyjski paszport, jaki mialem wowczas w kieszeni, pozwolil mi udawac angielskiego dziennikarza".
Tak zaczyna sie ta ksiazka. Mordechaj Canin, pisarz i dziennikarz, uczestnik kampanii wrzesniowej 1939 r., ktory podczas wojny dotarl przez Japonie do Palestyny, w latach 1945-1947 kilka razy przyjezdzal do Polski, by zobaczyc i opisac kraj po Zagladzie. Swoje relacje drukowal w "Forwerts", nowojorskiej gazecie w jezyku jidysz. Pelny zbior tych tekstow, wydany w Izraelu w 1952 roku, ukazuje sie w polskim przekladzie po raz pierwszy.
Piszac o przeszukiwaniu przez "lowcow skarbow" ludzkich prochow w poblizu dawnych obozow zaglady, wyznaje, ze "pisanie o tym nie jest na sily Zyda [...]. Moze za jakis czas, kiedy ten koszmar sie oddali, w nastepnych pokoleniach znajdzie sie jakis autor, historyk, ktory bedzie w stanie opracowac ten rozdzial i go opisac - jako dokument straszliwego upadku czlowieka w dwudziestym wieku".
Dzis coraz liczniejsi historycy "opracowuja i opisuja ten rozdzial", trudny dla wszystkich temat stosunku Polakow do Zydow podczas wojny i po niej. Ale czesc polskiego spoleczenstwa odrzuca nawet najlepiej udokumentowane ustalenia naukowcow.
Swiadectwo Mordechaja Canina, jednego z ocalalych, zmusza do refleksji nie tylko nad tym, co dzialo sie ponad 70 lat temu, ale tez nad tym, dlaczego czesc polskiego spoleczenstwa nadal nie chce o tym wiedziec.
